Steunsels: hoe een misleidend woord tot veel pijn kan leiden
| Door: Hoefspecialist Klaas Feuth |
Al lange tijd liep ik rond met het idee een uitgebreid artikel te schrijven over steunsels. In mijn dagelijkse praktijk merk ik hoe onbegrip van dit onderdeel van de paardenhoef en verwarring over het woord dat ‘steun’ bevat veel leed bij paarden veroorzaakt.
Ik ontvang heel veel foto’s van pas bekapte paardenhoeven. Tot mijn verdriet is er heel vaak sprake van slecht steunselmanagement. De steunsels worden door veel hoefsmeden, bekappers en zelf bekappers niet begrepen en daarom onjuist bekapt. En zelfs dierenartsen vertellen klanten vaak dat de steunsels mee moeten dragen.
In artikel wil ik daarom helderheid scheppen over wat de steunsels zijn, tot welk leed slecht onderhouden steunsels bij je paard kunnen leiden en hoe de steunsels correct bekapt zouden moeten worden.
Wat zijn steunsels?
De steunsel is in feite een stuk hoefwand die langs de straal richting de toon loopt.
De primaire functie van de hoefwand is het beschermen van de kwetsbare interne structuren van de hoef. De hoefwand is opgebouwd uit heel veel verticale hoornpijpjes die samen een bijna niet doorlaatbare bescherming vormen. Deze gelaagdheid zorgt voor een goede bescherming van buiten naar binnen, maar is wat kwetsbaarder bij verticale belasting.
Denk hierbij aan een telefoonboek. Als je een vest zou kunnen maken van een telefoonboek kan dat bijna kunnen dienen als kogelwerend vest (zolang je dwars op de lagen schiet). De honderden dunne laagjes zorgen voor een enorm sterke beschermlaag. Neem je twee afzonderlijke, flinterdunne, bladzijden uit het telefoonboek (twee hoornpijpjes), dan wijken deze wel gemakkelijker van elkaar bij belasting in verticale richting.
Het hoefmechanisme: doorbloeding en schokdemping
Als een paard gewicht op de hoef plaatst wordt deze in de verzenen wat breder en bij het optillen van de hoef wordt deze in de verzenen wat smaller. Deze beweging wordt het hoefmechanisme genoemd. Het hoefmechanisme is verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de doorbloeding en schokdemping. De steunsels bieden een beschermende muur tussen de straalgroeve en de inwendige structuren.
Daarnaast zorgen zij voor een verankering van de hoefwand, en ondersteunen zij het uitzetten en weer terugkomen in de vorm van de hoef als een soort veer.
Steunsels: geen steunzolen
De steunsels zijn echter niet bedoeld om het gewicht van het paard te dragen en het zijn al helemaal geen steunzolen! Ik hoor wel eens het argument dat een paard er wel op moet staan want ‘ze heten niet voor niets steunsels’. Dat is een onzinnig en eigenlijk wel grappig argument, alsof een uitvinder het paard heeft zitten bedenken en alle onderdelen een logische naam gegeven heeft.
Helaas is er geen bouwtekening van het paard met bijbehorende namen en functies. De functies van de onderdelen worden vaak pas laat ontdekt vaak al nadat het onderdeel een naam heeft. In het Engels heten steunsels overigens “bars”, maar deze bars hebben ook niks te maken met het schenken van alcohol.
Steunsels klappen om en groeien over de zool en creëren een dubbele zool.
Waarom paarden niet op steunsels kunnen dragen
De hoefwand moet je niet zien als een steenhard object, maar als een levend organisme. Er zit zelfs een lichte veerkracht in de hoefwand. Bij een overdruk druk je de hoefwand als het ware in lengte samen, tot er een eind aan deze capaciteit gekomen is.
Wordt de druk dan nog groter dan kunnen er een paar dingen gebeuren:
- Als eerste kan de hoefwand helemaal omhoogschuiven: er ontstaat dan bij de kroonrand een soort bolling;
- Als tweede kan de hoefwand wijken er ontstaat dan vaak een flare, lokaal of over de gehele hoef. (Een flare is een soort van waaier die ontstaat als de hoefwand van de hoef getrokken wordt)
- De hoefwand kan ook gaan scheuren of barsten.
 |
 |
 |
Deze effecten van te veel druk op de hoefwand kunnen we allemaal redelijk vanaf de buitenkant beoordelen. Een goede hoefsmid of bekapper past hier zijn of haar werk dan ook op aan.
Eerder legde ik al uit dat de steunsels eigenlijk ook tot de hoefwand behoren. Aangezien dit specifieke deel van de hoefwand een stuk korter is dan bijvoorbeeld de hoefwand in de kwartieren, laat staan de toon, is de maximale capaciteit van samendrukken veel sneller bereikt in de steunsels. Hierdoor ontstaan bovengenoemde problemen eerder.
Problemen binnenin de hoef door te veel druk op de steunsels
Er zijn ook problemen door te veel druk op de steunsels die je lastig van buitenaf kunt zien. De steunsels kunnen binnen in de hoef omhooggeduwd worden. Een hele diepe straalgroeve zou dit kunnen verraden. Realiseer je dat dit erg pijnlijk is voor je paard.
Wist je dat?Een gezond paard op de verzenen moet landen? Als je naar de anatomie van de hoef kijkt is de gehele achterkant van de hoef flexibel en gemaakt van veerkrachtig weefsel. |
De steunsels zorgen in dit geval voor pijn in het hoefkatrolgebied. Je paard zal daarom dit gebied willen ontlasten. Dat doet je paard door meer op de voorkant van de hoef (toon) te landen en zelfs in stand zal hij meer op de toon belasten dan op de verzenen. Het paard wordt dan wat onderstandig.
Speciaal beslag bij hoefkatrolontsteking?
Ik ontvang regelmatig paarden met hoefkatrolontsteking voor een second opinion. Deze paarden zijn meestal op advies van de dierenarts op speciaal beslag met eventueel zooltjes gezet.
Tijdens mijn onderzoek blijkt vaak dat er sprake is van pijn veroorzaakt door te lange steunsels. Een correcte bekapping zorgt ervoor dat deze paarden vaak gewoon op blote voeten naar huis kunnen.
Uitgroei versus vergroeiDe hoef groeit continue, met de bedoeling dat groei en slijtage in evenwicht zijn. Is de groei sneller dan de slijtage dan is er niet direct een probleem maar ontstaat er uitgroei. Uitgroei is materiaal dat te lang is en door het verliezen van support ook sneller af kan breken, of van richting kan veranderen. Wanneer de uitgroei van richting verandert is er ook niet direct een probleem, maar wanneer dit langdurig is en er druk van buiten op komt, zie je vaak dat het materiaal dat er wel moet zitten ook van groeirichting verandert. Wanneer dit gebeurt spreken we van vergoei. Vergroei is een groter probleem en kan alleen verholpen worden door de verkeerde druk continue weg te houden, door regelmatig bekappen, of door alles wat van richting is veranderd weg te halen. Dit laatste is echter geen bekappen meer maar bijna opereren! |
Ingroeiende steunsels: inwendige wonden en hoefzweren
Ingroeiende steunsels doen pijn, doordat er te veel druk binnenin de hoef ontstaat. Naast pijn, kunnen omhooggeduwde steunsels in de hoef grotere problemen veroorzaken. De omhoogduwende hoefwand kan voor inwendige wonden en hoefzweren zorgen. Bloed kan door de wand via de hoornpijpjes zichtbaar worden. Je ziet dan geen bloeddruppels maar wel doorbloede steunsels.
Wist je dat?Als je de overmatige druk wegneemt of vermindert tijdens het bekappen dat de hoef heel snel terug “veert”? Als ik de wand in de kwartieren en/of de steunsels inkort bij de eerste hoef en dan opnieuw controleer nadat ik de overige drie hoeven van het paard heb bekapt, zie je vaak weer ‘nieuwe’ lengte ontstaan. |
Omgeklapte steunsels
Naast dat de steunsels omhooggeduwd kunnen worden, kunnen zij ook - net als de hoefwand - wijken voor de druk en omklappen. Dit gebeurt meestal naar buiten, richting de zool.
 |
 |
Deze omklappende steunsels kunnen voor meerdere problemen zorgen:
- Allereerst kunnen zij tot zoolkneuzingen en zoolzweren leiden. Een zoolzweer in de verzenen komt bijna altijd door omgeklapte steunsels;
- De omklappende steunsel kan ook de gehele hoefvorm beïnvloeden en de wand in de verzenen/kwartieren naar buiten duwen. Het resultaat lijkt op een zogenoemde flare, maar is dat in feite niet helemaal omdat de hoefwand van de verzenen/kwartieren gewoon goed aangesloten blijft. Wanneer echter ook hier de wand te lang gelaten wordt gaat de hoefwand zeker ook flaren.
- De steunsels kunnen zo ver omklappen dat zij echt over de zool gaan liggen; het lijken dan net ‘steunzolen’. De hoefwand van de steunsels ligt dan over de zool en tussen de zool en de steunsels kan vieze ruimte ontstaan, of soms groeien ze helemaal samen. De zool wordt geremd in de groei, want de verticale groei komt de horizontaal liggende steunselwand tegen en kan dan niet verder groeien. Resultaat zal dan een slecht ontwikkelde zool zijn. Wanneer er dan eindelijk een reddende bekapper of hoefsmid komt die deze over de zool liggende steunselwand weghaalt, kan het paard wel eens gevoelig worden omdat de zool achter is gebleven in de groei.
- De omklappende steunsels zorgen vaak ook voor te veel druk in de straal. Soms groeien de steunsels daar echt de straal in. Ik heb vroeger wel eens last van een ingroeiende teennagel gehad, daarmee zou je het kunnen vergelijken: dat is echt enorm pijnlijk.
Het zwarte puntje bij mijn mes is een oude hoefzweer
Hoe moeten steunsels bekapt worden?
In de basis moet de bekapper of hoefsmid bekend zijn met de anatomie en de functies van de anatomische onderdelen en structuren van de paardenhoef. Dit klinkt als een open deur, maar in de praktijk blijkt het bij veel hoefsmeden en (zelf)bekappers heel vaak echt te schorten aan voldoende (anatomische) kennis. Dit terwijl inzicht in de werking van de hoef essentieel is om te kunnen zorgen voor een uitgebalanceerde beweging. Vervolgens moeten de steunsels zó bekapt worden dat zij in geen geval actief dragend zijn.
 |
 |
Daarnaast moet de steunsel in een rechte lijn lopen en geen bochten maken. De steunselwand moet recht zijn en onder een hoek passend bij de hoef zijn (60-80 graden).
De kopse kant van de steunselwand moet vlak zijn en niet schuin (aan de kant van de straal lager dan aan de kant van de witte lijn). Een schuine wand faciliteert het omklappen van de steunsels. In dit geval is het Engelse woord bar wel mooi: je wilt niet dat de bar een schuin blad heeft, dan valt je bier (of wijn) om!
 |
 |
 |
Hoe worden steunsels meestal bekapt?
Toen ik, via de traditionele leerweg, de opleiding volgde tot hoefsmid leerde ik bekappen alsof er een ijzer onder de hoef ging. Helaas werd ons toen niet uitgelegd hoe een blote hoef functioneert en hoe je een hoef die blootsvoets blijft correct hoort te bekappen.
Ik leerde dat je voorin de toon op zoek ging naar een schone verbinding in de witte lijn, en naar de verzenen toe mocht er niets tot nauwelijks materiaal van de hoeven af worden gehaald. Het waarom was mij toen niet duidelijk. Inmiddels ben ik erachter wat de redenen zijn voor deze aanpak.
De eerste reden is traditie en het idee dat er met deze methode minder belasting op de buigpezen (diepe en oppervlakkige) komt. Deze gedachte is onterecht, maar het voert te ver om daarover nu uit te weiden, dat is een artikel op zich. Een tweede reden is dat de hoef alleen achterin kan bewegen ten opzichte van het hoefijzer, en dus achterin meer slijt dan voorin.
Bij een paard dat op hoefijzers staat zullen steunsels minder snel voor problemen zorgen doordat zij minder snel druk van de bodem krijgen dan wanneer je paard op blote hoeven door het leven gaat.
In het traditionele deel van mijn opleiding heb ik veel te weinig geleerd over wat de steunsels zijn, hoe ze te bekappen en wat er mee mis kan gaan. We kapten ze vaak wel wat korter, maar echt duidelijkheid was er niet. Gelukkig heb ik tijdens latere scholingen in Engeland nog veel bijgeleerd!
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Hierboven zomaar een selectie uit foto's die ik onlangs ontving voor hoefschoenenmaatadvies. (We vragen altijd foto's van recent (maximaal 2 weken geleden) bekapte hoeven.
Op foto 1 zie je een hoef die duidelijk net bekapt is. Echter de steunsels dragen veel te veel mee, de steunsel op de foto links iets meer dan de op de foto rechtersteunsel. De steunsels liggen niet plat dus zullen binnen in de hoef in het hoefkatrol voor pijn zorgen.
Op foto 2 zie je wederom een vers bekapte hoef waarbij de steunsels ditmaal wel plat liggen en zorgen dat de hoefwand ook gaat flaren; de wand volgt niet de vorm van de zool. Op de foto rechts zie je zelfs dat hierdoor een hoefscheur ontstaat. De hoefsmid probeert daar wat aan te doen, maar de echte oorzaak wordt helaas over het hoofd gezien.
Op foto 3 zien we een duidelijk korte hoef, ik kan niet met zekerheid zeggen of deze pas bekapt is of niet, vaak wordt bij zulke hoeven gezegd "er kan niets af". Dat is helaas onjuist, aan lengte kan er niets af, maar de steunsels liggen plat over de hoef en kunnen er zo voor zorgen dat de toon nog harder gaat slijten.
Op foto 4 zie je dat de hoefsmid is geweest en de toon drastisch heeft ingekort, hij of zij heeft wat aan de (overigens zeer slechte) straal gesneden, maar de steunsels zijn compleet overgeslagen.
Op foto 5 zie je ook duidelijk dat het paard net bekapt is, net zoals op de vorige foto. De teen is ingekort en de hoefsmid of bekapper heeft wat aan de steunsels gedaan, maar niet helemaal tot achterin. Hierdoor ontstaat er nog steeds te veel druk op de steunsels achterin. Niet voor niets dat ook hier achterin vaak ontstekingen ontstaan.
Op foto 6 zie je dat de straal wel is bekapt, maar de steunsel helemaal rondom de straal groeit zelfs voor de straalpunt.
Hoe herken je steunselproblemen?
Hoe weet je of jouw paard problemen ervaart door te veel druk op de steunsels? Allereerst zal je paard, door pijn, meer op de toon gaan landen en staan. De toon slijt harder af en deze (steilere) stand zorgt ook voor een slechtere doorbloeding. Je leest hier meer over in dit artikel over dunne zolen.
Steunsels die omhooggeduwd worden leiden vaak tot:
- Een te steile hoef;
- Een te diepe straalgroeve;
- Diepe hoefzweren langs de steunsels en straal;
- Kneuzingen in de steunselwand;
- Rotstraal.
Steunsels die omklappen zorgen vaak voor:
- Hoeven die erg week staan;
- Te lage verzenen;
- Flares;
- Kneuzingen in de zool.
Steunsels en hoefschoenen
Hoewel hoefschoenen veel verlichting kunnen geven bij pijnlijke hoeven, is het voor gebruik van hoefschoenen altijd noodzakelijk dat de steunsels correct bekapt worden. Ik hoef vast niet nog een keer uit te leggen dat overgroeide steunsels voor vervorming van de hoef kunnen zorgen. Een hoefvervorming maakt het moeilijk om een goed passende hoefschoen te vinden. Maar ook wanneer er geen hoefvervorming optreedt zal een paard met pijn bij de steunsels vaak meer op de toon gaan belasten, met toonlanden als resultaat. Toonlanden vergroot de kans op struikelen met hoefschoenen of de kans dat hoefschoenen gaan draaien, maar ook de slijtage in de voorkant van de hoefschoenen kan dan enorm zijn. Allemaal dingen die te voorkomen zijn met goed steunselmanagement.
 |
 |
 |
Steunsels bekappen: de basis van een correcte bekapping
Het bekappen van de steunsels zou standaard bij iedere bekapping correct moeten gebeuren. Omgeklapte en/of ingegroeide steunsels leiden tot ontzettend veel pijn in de hoeven. Pijn in de hoeven leidt weer tot een verkeerde belasting van het gehele bewegingsapparaat: je paard probeert immers de pijn te vermijden en zoekt zelf een manier van lopen waarop de pijn zo minimaal mogelijk is.
Vergelijk dit maar eens met jezelf: heb je pijn aan je voet, door bijvoorbeeld een eksteroog of ingegroeide teennagel, dan ga je vanzelf druk op dat punt van je voet vermijden. Wat uiteindelijk, als deze afwijkende belasting langer aanhoudt, kan leiden tot pijnlijke enkels, knieën, heupen, rug…
Uiteindelijk kom je met je paard bij een dierenarts terecht die het pijnlijke gewricht gaat onderzoeken. Helaas worden de hoeven van je paard hier vaak niet in mee genomen. Of er is te weinig kennis aanwezig om een echt goed advies te kunnen geven over de hoeven. Je wordt vaak naar huis gestuurd met het advies om je paard te laten beslaan met ‘speciaal beslag’. Dit terwijl er in de basis, met een correcte bekapping, al zó veel voor je paard kan worden gedaan!
Een correcte bekapping van de steunsels kan direct de druk op de verkeerde plek in de hoef wegnemen. Ik zie bij deze paarden vaak direct een soort ‘zucht van verlichting’ door het lichaam gaan. Uiteraard is het, zeker wanneer de situatie al langer speelt, met één correcte bekapping vaak nog niet geheel opgelost. Soms is ook tijdelijke hoefbescherming in de vorm van hoefschoenen of kunststof ‘lijmbeslag’ nodig, bijvoorbeeld in het geval dat de omgeklapte steunsels hebben gezorgd voor een zeer slechte kwaliteit van de zool.
Hoefbescherming (dus ook het hoefijzer of ‘speciale beslag’) is nooit dé oplossing. Deze moet gezocht worden in een stap daarvoor: een deskundige bekapping.
